Этиология. ызылшаны тудырушы вирус клемі 120-250 нм (polinosa morbillarum). Вирус ыздыранда, кн сулесінен, залалсыздандыратын химиялы оспалардан ліп алады.
Эпидемиология. Ауру тек науас адамнан жады. Ауруды жасырын кезеіні 2-ші кнінен денедегі бртпелер 4 кн аралыында атынаста болан адамдара тыныс алу арылы ауа-дан жады. Адам мірінде ызылшамен ауырмаан болса, не егілмеген жадайда, зіне жтырады.
ызылшаны белгілері, рбуі. Жасырын кезеі 9-11 кн, егер иммуноглобулин алан болса, жасырын кезеі 15-21 кнге созылуы ммкін. Алашы белгілері: ызуы ктеріліп, лсізденіп, тамаа тбеті нашарлап, мрнынан су аып, ащы жтел пайда болып, кзі ызарып абынады. Одан жмса жне атыл тадайда тебіл (пятнистая) бртпелер пайда болады. Екі ртты стінде ызылшаа тн майда ашыл бртпелер кілегей абыыны стінде ерекшеленіп трады, мндай белгіні Бельский-Филатов-Коплик бртпелері дейді. Сырты тріне араанда бл бртпелер «манна» тйіршігіне сайды. Теріде ызылшаны бртпелері пайда боланда Бельский-Филатов-Коплик бртпелері кетіп алады. ызылша бртпелеріні ерекшелігі: бірінші кні бртпе бетте, мойында, екінші кні денеде, ол, сан терілерінде, шінші кні балтыр, аятарда шыады, ол кні беттегі бртпелер бозарады. Бртпелер клемі 2мм болып, кейде бірнешеуі бірігеді, дегенмен рбір бртпелер арасында таза тері крініп трады. 3-4 кннен кейін бртпелер бозарып, орны оырланып, жа абыршытар алады (нны рпаындай). ызылшаа кзді ызарып, абынуы, ірі шыып, таерте кірпіктерін ашуды иындыы, мойын артында, олты бездеріні лкеюі, стаанда ауырсынуы тн. Кейде кпеде сырыл естілуі, кейбір науасты іші ауырып, аздап туі ммкін.
ызылшаны асынанында азаны орталы жйке жйесіні жмысы заымдалып, жйкені абынуынан згерістер кп болады.
Диагноз: ауруды рбу кезінде анытау иынды туызбайды. Теріде ызылша бртпелері шыпай транда, науасты ызылшамен ауыран ортада болуы, тамаындаы абыну, кзді ызаруы, ртта Бельский-Филатов-Коплик ашыл бртпелерді пайда болуы диагнозды растайды. Кейін теріде ш кнде біртіндеп шыан бртпелер диагнозды толы длелдейді. Баса сас аурулардан ажырату шін, зертханада РСК, РТГА талдауларын жасайды.
Емдеу. Жпаны жеіл трінде, й жадайы анааттанарлы боланда, яни кішкентай нресте, балаларды болмауы, жатахана т.б. Науастар йде емделеді, ешкімге жпау шін, жу кезеінде тсекте жатады. Кзіне кн жарыы тспейтіндей жадай керек, тамаын шайап, кзін тазалап, 2% сульфаций натрий сйыын кзге 3-4 рет тамызады. Науаса мол нарлы сйытар беріледі. Шаымына байланысты жазыланша дрігер баылауы ажет.
ызылша ауруыны алдын алу — уаытылы егу жмыстарын жр-гізу, йде ызылшамен ауыран науас боланда арым-атынасты шектеу.